Próchnik Adam Feliks, pseud.: Roman III, Roman Halny, Henryk Swoboda, Artur (1892–1942), historyk i działacz socjalistyczny, poseł na Sejm. Ur. 21 VIII we Lwowie, jako syn Izydora Próchnika, urzędnika bankowego, i Felicji z Nossigów (zob. Próchnikowa Felicja), wg wszelkiego prawdopodobieństwa był nieślubnym synem Ignacego Daszyńskiego.

Jako dziecko P. przebywał wraz z matką w Szwajcarii i w Paryżu. Ok. r. 1902 wrócił z nią do Lwowa i został uczniem filii Gimnazjum im. Franciszka Józefa, późniejszego VII Gimnazjum. W maju 1911 uzyskał świadectwo dojrzałości. Już ok. r. 1907 wstąpił P. do postępowej organizacji młodzieży szkół średnich «Promień». W styczniu 1908 debiutował pierwszymi recenzjami książek historycznych na łamach jej organu pt. „Promień”. Pisywał tu także inne artykuły historyczne, a w r. 1913 był współredaktorem jednodniówki „Młoda Myśl”, stanowiącej kontynuację „Promienia”. W r. 1908 pod pseud. Roman III został P. członkiem Związku Walki Czynnej, a następnie Związku Strzeleckiego W r. 1911 rozpoczął studia historyczne na Uniw. Lwow. Uczęszczał na seminaria i wykłady Stanisława Zakrzewskiego, Ludwika Finkla, Szymona Askenazego. Był też przez pewien czas – w l. 1912–14 – przewodniczącym studenckiego koła historyków.

W r. 1911 P. wstąpił do Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Jednocześnie był członkiem postępowo-niepodleglościowej organizacji akademickiej «Życie» i wiceprezesem jednego z kół. W ruchu socjalistycznym P. bliższy był lewicowemu nurtowi, sympatyzującemu z Polską Partią Socjalistyczną-Opozycją (PPS-Opozycja), w l. 1912–14 był kierownikiem zreformowanego Związku Organizacji Polskiej Młodzieży Socjalistyczno-Rewolucyjnej «Promień». Dn. 2 VIII 1914 P. został powołany do armii austriackiej i służył na froncie w Karpatach. Pod koniec 1916 r. doznał odmrożenia nóg (amputowano mu dwa palce u nogi). Wyszedł ze szpitala w kwietniu 1917, zwolniony ze służby wojskowej w stopniu podporucznika. Kontynuował studia na Uniw. Lwow. i w czerwcu t. r. uzyskał doktorat filozofii w zakresie historii na podstawie pracy pt. Demokracja Kościuszkowska (druk: Lw. 1920, 2 wyd., W. 1946, 1947). W grudniu 1917 wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej i został mianowany komendantem na okręg wschodni tajnej organizacji «Wolność», działającej w rejonie Lwowa i skupiającej oficerów i żołnierzy z armii austriackiej. Na skutek prowokacji P. został w październiku 1918 aresztowany; zwolniono go dzięki interwencji I. Daszyńskiego. W listopadzie 1918 P. wziął udział w walkach z Ukraińcami o Lwów, co opisał w broszurze pt. Obrona Lwowa od 1 do 22 listopada 1918 (Zamość 1919).

Od 1 II 1919 do 14 IX 1930 P. pracował w Archiwum Państwowym w Piotrkowie, pełniąc od lipca 1919 do kwietnia 1921 obowiązki dyrektora, a następnie do 9 II 1927 był dyrektorem Archiwum. Przyczynił się wybitnie do uporządkowania i sprawnego funkcjonowania archiwum. Stał się też jednym z przywódców PPS w Piotrkowie, a od r. 1922 przewodniczącym Komitetu Wykonawczego PPS na Okręg Piotrkowski. Już w r. 1920 wybrano go na radnego miejskiego z listy PPS. W r. 1921 został ławnikiem Zarządu Miejskiego, następnie kierownikiem Wydziału Szkolnictwa i Oświaty Pozaszkolnej, doprowadził do zorganizowania Publicznej Biblioteki Miejskiej, którą też kierował. W r. 1925 obrano go przewodniczącym Rady Miejskiej. Na wszystkich tych stanowiskach bardzo czynny, wypowiadał się często przeciwko niektórym ugodowym poczynaniom władz naczelnych PPS. Zorganizował Klub Robotniczy, oddział Tow. Uniwersytetu Robotniczego (TUR). Pomagał w rozwoju socjalistycznej Organizacji Młodzieży TUR i Czerwonego Harcerstwa. Od r. 1921 także uczył historii w Miejskiej Szkole Handlowej, a później w Gimnazjum Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich w Piotrkowie. Był założycielem koła piotrkowskiego Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich, a także przez kilka lat członkiem Zarządu Głównego tego Związku. Przewodniczył też powstałej w r. 1930 Organizacji Nauczycieli Socjalistów, której członkowie stali się współtwórcami Tow. Oświaty Demokratycznej «Nowe Tory». Jako działacz socjalistyczny zajmował się sprawami samorządowymi i ubezpieczeniowymi, m. in. był prezesem zarządu Powiatowego Związku Kas Chorych w Piotrkowie i wiceprezesem Okręgowego Związku Kas Chorych w Łodzi. Zdobył w Piotrkowie wielką popularność i szacunek, zarówno wśród inteligencji, jak wśród robotników i młodzieży. Pisywał bardzo dużo do pism socjalistycznych centralnych i lokalnych, głównie na temat polityki wewnętrznej i parlamentaryzmu, a od r. 1928 także na tematy oświatowe.

W kadencji 1928/30 był P. posłem na Sejm z listy PPS, wybrany w okręgu wyborczym 18 (pow. Piotrków i Brzeziny). Działał w kilku komisjach, a przede wszystkim w Komisji Oświatowej; domagał się zwiększenia budżetu na szkolnictwo, laicyzacji szkół, równouprawnienia szkół dla mniejszości narodowych i rozwoju budownictwa szkolnego. W r. 1930 wszedł do Zarządu Głównego nowo powstałego zjednoczonego Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP). Wypowiadał się ostro przeciwko zwalczaniu nurtów demokratycznych w życiu politycznym Polski przez rządy sanacji. Z rozwiązaniem Sejmu II kadencji w r. 1930 zakończył się udział P-a w parlamencie. Jednocześnie władze, by uniemożliwić mu działalność w Piotrkowie, przeniosły go służbowo we wrześniu t. r. do Archiwum Państwowego w Poznaniu. Pobyt ten wykorzystał P. dla badań naukowych, penetrując tamtejsze zbiory archiwalne. Wkrótce dzięki staraniom przyjaciół z ZNP i z Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM) udało się P-owi przenieść od 1 IV 1931 do Warszawy do Archiwum Akt Dawnych (AAD). Zamieszkał w WSM na Żoliborzu. Poza pracą w AAD uczył historii w Gimnazjum im. S. Żeromskiego i w powstałym w r. 1935 gimnazjum Robotniczego Tow. Przyjaciół Dzieci (RTPD) im. Bolesława Limanowskiego.

Nowy okres warszawski charakteryzowała wzmożona aktywność P-a na polu politycznym. W licznych artykułach, pisanych m. in. pod pseud. Henryk Swoboda, atakował P. łamanie zasad legalnej walki politycznej, faszyzację kraju, politykę narodowościową. Radykalizujące się poglądy P-a ustawiały go na lewym skrzydle PPS. W r. 1933 propagował razem z innymi działaczami PPS jednolity front z komunistami. W r. 1934 został członkiem Rady Naczelnej PPS, a od r. 1933 do r. 1939 z krótką przerwą był członkiem Warszawskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS. Reprezentując jednolitofrontowe stanowisko, był P. razem z Bolesławem Drobnerem, Janem Libkindem-Kieleckim i innymi działaczami współtwórcą projektu programu PPS, zwanego od barwy okładki «żółtym programem», w którym ta lewicowa grupa poddawała krytyce umiarkowaną politykę kierownictwa PPS i postulowała umieszczenie w programie partii hasła dyktatury proletariatu. W r. 1935 kierował jednolitofrontową grupą tramwajarzy warszawskich. Po r. 1936 działalność jednolitofrontowa P-a została zahamowana na skutek wiadomości o procesach moskiewskich.

Od końca lat dwudziestych artykuły P-a często ukazywały się w centralnym organie PPS „Robotniku”. Pisał także do innych pism PPS. Bardzo liczne artykuły ogłaszał na łamach lewicowo-socjalistycznego dwutygodnika „Lewy Tor” (zamkniętego w r. 1936) i był jednym z jego redaktorów. Pisywał także do jednolitofrontowego „Dziennika Popularnego”, ukazującego się in. in, z inicjatywy komunistów i do „Sygnałów”. Poza tematyką polityczną dużo uwagi poświęcał problematyce oświatowej, upominając się m. in. w „Miesięczniku Nauczycielskim” o demokratyzację oświaty i rozwój oświaty pozaszkolnej. Te zainteresowania łączyły się z jego współpracą z Tow. Oświaty Demokratycznej «Nowe Tory». Udzielał się też w stowarzyszeniu mieszkańców WSM pod nazwą „Szklane Domy» (w l. 1933–9 był jego przewodniczącym), propagował idee spółdzielczości w czasopismach. Sukcesy WSM na Żoliborzu i praktyczna realizacja ideałów spółdzielczych i socjalistycznych przyczyniły się do powstania określenia «żoliborski socjalizm». W r. 1938 został P. wybrany z listy PPS na Żoliborzu do Rady Miejskiej Warszawy. Przez krótki czas istnienia Rady rozwijał w niej ożywioną działalność.

We wrześniu 1939 przebywał P. w Warszawie, kierował działem propagandy w Robotniczym Komitecie Pomocy Społecznej, pisał, przemawiał przez radio. W okresie okupacji dawne kierownictwo PPS, składające się w przeważnej mierze z przedstawicieli kierunku centrowego nie miało pełnego zaufania do reprezentującego lewicę socjalistyczną P-a. Nie powołano go więc do władz nowo utworzonej organizacji Wolność, Równość, Niepodległość (WRN). Działając na własną rękę wraz z grupą bliskich mu ludzi (Janina Święcicka, W. Milewska-Szwalbe i in.) wydawał pierwsze podziemne pismo socjalistyczne pt. „Biuletyn Informacyjny” (październik 1939 – styczeń 1940), potem nieregularnie konspiracyjne „Uwagi Polityczne”. Od r. 1940 P. stanął na czele pisma lewicowych socjalistów „Barykada Wolności”. Wokół tego pisma i kilku innych grup lewicowo-socjalistycznych ukształtował się nowy ośrodek, który przybrał we wrześniu 1941 nazwę Polscy Socjaliści (PS) i poparł porozumienie polsko-radzieckie oraz tworzenie armii polskiej w Związku Radzieckim. Polscy Socjaliści weszli wówczas do Krajowego Komitetu Porozumiewawczego przy Delegaturze Rządu na Kraj; przedstawicielem PS w tym komitecie został P., jako przewodniczący PS, pod pseud. Artur. Nie rezygnując z porozumienia z WRN P. zmierzał do przezwyciężenia rozbicia w ruchu socjalistycznym, z tym, aby ustalony wspólny program miał charakter radykalny i nie dopuszczał do przejęcia władzy w kraju po odzyskaniu niepodległości przez prawicę społeczną.

W swej pracy naukowej P. był zwolennikiem materializmu historycznego, był przeświadczony o nieuchronności przemian rewolucyjnych. Stąd jego zainteresowanie historią myśli i ruchów społecznych w Europie i w Polsce w XIX i XX w. Wychowany w atmosferze parlamentarnej Galicji, duże znaczenie przywiązywał do demokratycznych metod rządzenia, zdając sobie jednak sprawę z wszystkich słabości demokracji parlamentarnej. Niekompletna bibliografia jego prac zawiera 673 pozycje, nie licząc książek. Część tej twórczości ukazała się we wznowieniach po drugiej wojnie światowej. P. był historykiem zaangażowanym, ale rozumiał znaczenie obiektywnego naukowego podejścia do badanych problemów, miał krytyczny stosunek do źródeł.

Zainteresowania naukowe P-a dotyczyły po pierwsze wielkiej rewolucji francuskiej i powstania kościuszkowskiego. Fascynowała go rola rewolucji francuskiej jako nośnika idei demokratycznych i równościowych w Europie. Mimo trudności w dostępie do źródeł, wobec małych możliwości podróży do Francji, zdołał P. głównie na podstawie literatury drukowanej dać kilka istotnych przyczynków do dziejów rewolucji francuskiej. W maszynopisie pozostała praca, która ukazała się drukiem pośmiertnie pt. Stronnictwa polityczne Wielkiej Rewolucji Francuskiej (W. 1958). Ukazał w niej przywódców rewolucji, szczególnie we wcześniejszym okresie, m. in. H. Mirabeau i panią M. Roland. Prawdopodobnie przygotowywał dalsze prace z tej dziedziny, poświęcone jakobinom, ale nie zdążał ich dokończyć. Inne prace P-a na ten temat zostały wydane w tomie pt. Francja i Polska w latach 1789–1794 (W. 1964). W tomie tym znalazła się także Demokracja Kościuszkowska oraz kilka drobniejszych szkiców o Insurekcji. W związku z polemiką nad książką Adama Skałkowskiego („Kościuszko w świetle nowych badań”, P. 1924), P. występował przeciwko odbrązowieniu Kościuszki w pracy Kościuszko jako polityk i wódz („Przegl. Współcz.” T. 17: 1926) oraz na IV Zjeździe Historyków Polskich w Poznaniu (1925).

Kolejnym okresem, który interesował P-a, były lata po powstaniu styczniowym. On też pierwszy sformułował postulat naukowego badania tego okresu, oceniał stan źródeł, napisał pracę o carskiej policji politycznej na ziemiach Królestwa Polskiego (Z dziejów „ochrany” warszawskiej, „Kron. Ruchu Rewol. w Pol.” 1935), studia o stanie wojennym w Łodzi w r. 1905 (m. in. Rządy wielkorządców łódzkich, generałów Shutlewortha i Szatiłowa. Stan wojenny w Łodzi w r. 1905, „Roczn. Łódzki” T. 3: 1933), wreszcie artykuły o endecji w r. 1904 i o polskim ruchu ludowym, wydane już po drugiej wojnie. Należy tu i studium o budowie pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie w r. 1898 („Kron. Ruchu Rewol. w Pol.” 1937 nr 1). Część wymienionych studiów weszła do wydanego w r. 1962 tomu pt. Studia i szkice 1864–1918 (W.).

Trzecim tematem badawczym, przyciągającym P-a, była historia polskiego ruchu robotniczego. On to zapoczątkował naukowe badania tej tematyki – korzystając z gruntownej znajomości archiwum byłej gub. łódzkiej, znajdującego się w archiwum w Piotrkowie, rozszerzonej następnie o archiwalia poznańskie i warszawskie. Był autorem monografii pt. Bunt łódzki w roku 1892 (Ł. 1932, W. 1950 i w: Studia i szkice 1864–1918), a także wielu szkiców o działalności Proletariatu, o początkach PPS, a przede wszystkim o rewolucji 1905–7. Wraz z Janem Cynarskim-Krzesławskim, założył kwartalnik pt. „Kronika Ruchu Rewolucyjnego w Polsce”, w l. 1935–9 ukazało się 19 numerów zawierających artykuły i wspomnienia, w tym sporo artykułów P-a; był on współredaktorem, potem redaktorem pisma. Jego autorstwa jest też wiele życiorysów działaczy socjalistycznych pomieszczonych w dodatku do „Kroniki” oraz w Polskim Słowniku Biograficznym. Większość tych prac znalazła się następnie w tomie pt: Studia z dziejów polskiego ruchu robotniczego (W. 1958).

Kolejna tematyka badawcza P-a to dzieje niepodległego państwa polskiego od r. 1918, a więc wydarzenia współczesne piszącemu. Napisał kilka przyczynków o powstaniu państwa polskiego, starając się rozwiewać legendy i mity. Pisał i o sytuacji w Poznańskiem w studium pt. Rada Robotniczo-Żołnierska w Poznaniu w okresie przełomu 1918–1919 roku („Niepodległość” T. 5: 1931–2). Pod pseud. Henryk Swoboda opublikował P. w r. 1933 książkę pt. Pierwsze piętnastolecie Polski Niepodległej (1918–1933), zarys dziejów politycznych (w przekładzie niemieckim została wydana przez Niemców jako mszp. Powiel. w serii Publikationsstelle, Berlin–Dahlem 1935), wznowioną w r. 1957, a potem i w r. 1983 (z posłowiem J. Żarnowskiego). Książka ta – pierwszy podręcznik dziejów okresu międzywojennego – stanowi do dziś dnia wzór książki o historii współczesnej, pisanej prawie równolegle do wydarzeń. P. oparł się przede wszystkim na stenogramach parlamentarnych, prasie i publicystyce, sięgając także do materiałów statystycznych i nielicznych wtedy pamiętników. Oczywiście nie mogło być jeszcze mowy o dostępie do archiwaliów. Książka kładła nacisk na historię polityczną i parlamentarną. Sporo miejsca poświęcała dziejom społecznym i gospodarczym. Pisana z wielkim umiarem i ostrożnością w sądach, stanowiła jednak oskarżenie pod adresem nadużyć i walki z demokracją, prowadzonej przez sanację i endecję. Ostrość sformułowań spowodowała liczne ingerencje cenzury tak, że w chwili ukazania się jej tekst książki był upstrzony białymi plamami.

Ostatnia dziedzina badań P-a to historia zupełnie współczesna, a właściwie kronikarska. W latach okupacji od jesieni 1940 pracował w Wojskowym Biurze Historycznym Związku Walki Zbrojnej, późniejszej Armii Krajowej, gdzie pełnił obowiązki zastępcy szefa i kierownika działu, pn. Kronika Okupacji. Do jego zadań należało zbieranie materiałów o terrorze niemieckim w Polsce i opracowywanie co dwa tygodnie zbiorczych aneksów. Jednocześnie prowadził P. kronikę okupacji, doprowadzoną do maja 1942, a pozostającą do dziś w rękopisie (w Centr. Arch. KC PZPR, sygn. 68; część spuścizny rękopiśmiennej P-a znajduje się też w B. Ossol., sygn. 13553–13558). Popierał także P. różnego rodzaju działalność popularyzatorską i odczytową. Był autorem kilku popularnych książek i broszur, jak np. Idee i ludzie (W. 1938), Kobieta w walce o niepodległość i socjalizm w Polsce (W. 1938, Wyd. powojenne pt. Kobieta w polskim ruchu socjalistycznym, W. 1948) i in. Pisywał na tematy historyczne w „Robotniku”, „Świetle” i in. pismach socjalistycznych, a także w konspiracyjnej prasie organizacji PS. Odczyty P-a wygłaszane również w okresie okupacji cieszyły się zawsze wielką popularnością.

Jako fachowy archiwista P. uporządkował i sporządził inwentarze wielu ważnych zespołów archiwalnych, zwłaszcza dla dziejów popowstaniowych. Działał w komisji archiwalno-historycznej Stowarzyszenia Byłych Więźniów Politycznych. Pisywał okolicznościowe wspomnienia o ludziach bliskich mu ideowo lub zawodowo, z których część przedrukowano następnie w tomie pt. Wybór publicystyki (W. 1971). Był też P. zamiłowanym dydaktykiem. Uczył przed wojną w niepełnym wymiarze godzin w szkołach średnich w Piotrkowie i Warszawie. Odmówiono mu habilitacji na Uniw. Warsz., motywując to rzekomym brakiem wystarczającego dorobku naukowego. Decydującą rolę odegrały tu jednak względy polityczne. P. zmarł 22 V 1942 w Warszawie wskutek ataku serca (którego dostał poprzedniego dnia po jednej z prowadzonych przezeń rozmów porozumiewawczych między PS a WRN); pochowany został na cmentarzu Ewangelickim w Warszawie. Był odznaczony m. in. trzykrotnie Krzyżem Walecznych oraz pośmiertnie Krzyżem Grunwaldu I kl.

P. był trzykrotnie żonaty. Ożenił się po raz pierwszy w r. 1917 z Jadwigą z Gorzyckich (1897–1970), 2. v. Kronową, córką historyka Kazimierza (zob.) i siostrą historyka Wincentego (zob.); rozwiódł się z nią w r. 1922. Po raz drugi ożenił się w r. 1925 z Elżbietą Józefą z Sawickich (1900–1935), a po raz trzeci w końcu 1935 r. z Ireną z Gomólińskich (zob. Próchnikowa Irena). Z pierwszego małżeństwa miał córkę Joannę Halszkę (1919–1968), socjologa i dziennikarkę, zamężną za Andrzejem Munkiem (zob.), z drugiego – syna Ryszarda Kazimierza, zwanego przez najbliższych Szarusiem (1927–1944), który od czasu choroby babki Felicji Próchnikowej mieszkał w Domu Dziecka na Bielanach «Nasz Dom», uciekł stamtąd do powstania warszawskiego i wszelki ślad po nim zaginął (poległ w powstaniu warszawskim), w trzecim małżeństwie miał córeczkę, zmarłą we wczesnym dzieciństwie (1938–1941).

Imię P-a nosi jedna z ulic Warszawy na Żoliborzu, Szkoła Podstawowa nr 43 przy ul. Sempołowskiej 2, oraz duże zakłady konfekcyjne w Łodzi; na domu przy ul. Krasińskiego 18 na elewacji od strony ul. Suzina wmurowano poświęconą P-owi tablicę pamiątkową.

Bibliogr. Warszawy. Wydawn. ciągłe 1944–54; Marciniak J., Bibliografia prac Adama Próchnika, „Z Pola Walki” 1958 z. 3 s. 231–57 (tu także wykaz liter. o P-u do r. 1957); tenże, Bibliografia twórczości Adama Próchnika na łamach czasopism, w: Próchnik A., Wybór publicystyki, W. 1971 s. 523–69; Enc. Warszawy, W. 1975 (fot.); W. Enc. Powsz. (PWN), (fot.); Od Agrykoli do Żywnego. Mały słownik patronów ulic Warszawy, W. 1908; Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33, s. 46 (fot.), 47, 203, 205, 212; Słown. Pracowników Książki Pol.; – Bielak F., Adam Feliks Próchnik, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1949 (egz. kor. w B. PAN w Kr.); Drozdowski M. M., Alarm dla Warszawy, W. 1969 (fot.); Dunin-Wąsowicz K., Adam Próchnik, „Mies. Liter.” 1972 nr 11; Duraczyński E., Socjaliści polscy 1939–1941, „Dzieje Najnowsze” 1978 nr 2; Garlicka A., Czasopisma filareckie 1909–1914. Cz. I. „Promień”, „Roczn. Hist. Czasopism. Pol.” R. 9: 1970 z. 1; Garlicki A., Adam Feliks Próchnik (1892–1942), „Kultura” 1980 nr 33; Głowacki Z., Działalność publicystyczno-polityczna Adama Próchnika w latach okupacji, „Roczn. Koszaliński” 1973 nr 9; Grot A., Historyk i działacz, „Literatura” 1972 nr z 18 V; Marciniak Z., Adam Feliks Próchnik i jego działalność publicystyczna, w: Próchnik A., Wybór publicystyki, W. 1971 s. IX–LXVIII; tenże, Adam Próchnik w latach okupacji, w: Żoliborz wczoraj, dziś, jutro, W. 1970; tenże, Adam Próchnik, „Z Pola Walki” 1958 nr 3 s. 217–31 (fot.); tenże, Oświatowa działalność Adama Próchnika. „Przegl. Hist.-Oświat.” 1960 nr 3 (fot.); Mulak J., Działalność Polskich Socjalistów na terenie Warszawy w latach 1941–1943, w: Warszawa lat wojny i okupacji 1939–1944, W. 1975 z. 4; tenże, Lewica socjalistyczna w Warszawie, tamże W. 1971 z. 1; Nicieja S. S., Młodość Adama Próchnika, „Dzieje Najnowsze” 1983 nr 1–2; tenże, Problematyka śląska w publicystyce i działalności politycznej Adama Próchnika, „Kwart. Opolski” 1980 nr 4; tenże, Próchnik o demokracji, „Opole” 1982 nr 6; tenże, Próchnik o dyktaturze, tamże nr 7; tenże, Studenckie lata Adama Próchnika, „Zesz. Nauk.” WSP w Opolu, S. A. Historia z. XX, Opole 1982; Szczechura T., Związek Nauczycielstwa Polskiego. Zarys dziejów 1919–1939, W. 1957; Szczygielski Z., Walka o jednolity front w Warszawie 1933–1935, W. 1972; Śliwa M., Koncepcja drogi do socjalizmu Adama Próchnika, „Studia Nauk Polit.” 1981 nr 2 s. 163–85; tenże, Zarys dziejów polskiej lewicy socjalistycznej w Drugiej Rzeczypospolitej, Wr. 1981 s. 32, 34; Tomicki J., Lewica socjalistyczna w Polsce 1918–1939, W. 1982; tenże, Polska Partia Socjalistyczna 1892–1948, W. 1983; Tymieniecka A., Warszawska organizacja PPS 1918–1939, W. 1982; Żarnowski J., Polska Partia Socjalistyczna w latach 1935–1939, W. 1965; – Konarski K., Dalekie a bliskie, Wr. 1965; Zaremba Z., Wojna i konspiracja, Londyn 1957; – „Gaz. Lwow.” 1917 nr 144; – AAN: Akta personalne Min. WRiOP (teczka 5217), MSW sygn. 852 s. 33, sygn. 1138 s. 193, 413, sygn. 1140 s. 53, 393, sygn. 1147 s. 25; Centr. Arch. KC PZPR: sygn. 68/11 (materiały biograficzne), 68/13; Urząd Stanu Cywilnego Warszawa–Śródmieście, Sekcja Zabużańska: Księga urodzeń Izraelitów 927/960/1892 (tamże nazwisko: Próchnik, ojciec Izydor vel Izak, właściciel realności we Lwowie Nicieja S., Adam Próchnik, [mszp. w druku]); – Relacje rękopiśmienne w zbiorach K. Dunin-Wąsowicza, J. Mulaka z Warszawy, S. S. Niciei z Opola.

Krzysztof Dunin-Wąsowicz